Mensen hebben steeds de neiging om de wereld om zich heen in vakjes onder te verdelen. Zo hebben ook historici het verleden in duidelijk afgebakende tijdvakken ingedeeld. Dit maakt een complexe realiteit dikwijls beheersbaar. Vanzelfsprekend is dit een kunstmatige ingreep. Het meest duidelijk wordt dat wanneer het gaat over de middeleeuwen (500 - 1500) en de nieuwe tijd (1500 - 1800). Tussen deze twee periodes zijn voldoende verschillen om ze af te bakenen en apart te bekijken. Zo gaat vanaf 1500 een nieuwe wereld open met de ontdekkingsreizen, die een enorme stimulans gaven aan de internationale handel. Tegelijkertijd verdwijnen een aantal middeleeuwse hoofdrolspelers definitief van het strijdtoneel. De Byzantijnen zijn daar het beste voorbeeld van.

 

Toch zijn er voldoende redenen om deze twee periodes samen te namen. De middeleeuwen en de nieuwe tijd samen noemen we dan het 'ancien régime', letterlijk 'oud bestuur' of 'oud beleid'. Behalve de eerder vermelde verschillen, is er ook een zekere continuïteit tussen deze tijdvakken. Een eerste gelijkenis tussen middeleeuwen en nieuwe tijd situeert zich op economisch vlak. Duizend jaar lang was de mens afhankelijk van de landbouw om te overleven. Inkomens werden stilaan ook aangevuld met nijverheid. Dit ging voornamelijk over handwerk, want het blijft wachten tot de achttiende eeuw op de eerste machines. Het ancien régime wordt dus eerst en vooral gekenmerkt door een agrarische samenleving.

Een tweede reden dat middeleeuwen en nieuwe tijd samen kunnen horen is van politieke aard. Duizend jaar lang was een kleine groep mensen aan de macht. We spreken dan ook van absolutisme, waarbij er helemaal geen inspraak is van onderuit. De leider (koning, keizer...) pleegt dan ook geen overleg met de inwoners van zijn rijk. Van democratie is er nog lang geen sprake...

Een derde en vierde reden voor een overkoepelende periode zijn respectievelijk van religieuze en sociale aard. Zo bleef de maatschappij gedomineerd door de godsdienst tot ver in de 18de eeuw. Op sociaal vlak bleef de maatschappij onderverdeeld in verschillende klassen. Deze standenmaatschappij wordt pas op het einde van de achttiende eeuw aangetast.  

 

Op het einde van het ancien régime zijn er ook een aantal duidelijke veranderingen, waardoor we een volledig nieuwe periode krijgen: de nieuwste tijd (1800 - 1945). Welke opmerkelijke verschuivingen stellen we vast in de achttiende eeuw? Het gaat om twee revoluties.

Ten eerste was er de Industriële Revolutie (vanaf 1750, Engeland). Deze sociaal-economische revolutie wordt gekenmerkt door de uitvinding van (stoom)machines. Een ander kenmerk is de centralisatie van het productieproces: een verzameling machines in een fabriek zorgen voor een snellere en grotere productie. Die fabrieken vond men dikwijls in grote steden. Het laatste kenmerk is daar een rechtstreeks gevolg van: deze machines moesten bediend worden. En zo ontstond een nieuwe sociale klasse: de arbeidersklasse.

Ten tweede was er de Franse Revolutie (1789, Frankrijk). Deze Parijse opstand van het volk tegen adel en machthebbers breidde zich uit over heel Europa en ging gepaard met een aantal nieuwe opvattingen. Een eerste nieuw idee was dat van de gelijkheid van alle mensen. Zo reageerde men tegen het onrechtvaardige aspect van de standenmaatschappij uit het ancien régime. De spreuk van de Franse opstandelingen illustreert dit het beste: "Liberté, égalité, fraternité". Een tweede nieuw concept kwam daaruit voort. Als iedereen gelijk was, mocht iedereen ook z'n zegje doen over het bestuur van het rijk. Stilaan kwam er meer inspraak van onderuit, zoals een beperkte vorm van stemrecht. Helaas was ook dit enkel voor de rijken weggelegd. Democratie zoals we ze vandaag kennen was dus nog veraf. Hoedanook waren we definitief een nieuw tijdperk ingeslagen en evolueerde de agrarische samenleving razendsnel naar een industriële samenleving.

(TVR)